လြတ္လြပ္ေရးယနံ႔ သင္းပ်ံ့မေနတဲ့ အတိတ္က အပုိင္းအစ

ရတနာဂီရိ-အသံကုိ ၾကားတာနဲ႔ အသည္းနင့္ေအာင္ ခံစားရတဲ့ အမည္နာမ တစ္ခုေပါ့။ ဒီနာမည္ကုိ ဘယ္ျမန္မာ အမ်ဳိးသားကမွ ေမ့ေပ်ာက္လုိ႔ ရေကာင္းတဲ့ အမည္နာမမွ မဟုတ္တာ။ သမုိင္းတည္သေရႊ႔ ေဖ်ာက္ဖ်က္လုိ႔ မရတဲ့ အမည္နာမ မဟုတ္လား

အေဖာ္ေကာင္းသျဖင့္ ကေန႔ ခရီးထြက္ျဖစ္တယ္။ ခရီးဆုိေပမယ့္ အေပ်ာ္ခရီးရယ္ေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ေလ့လာေရးခရီးပဲ နာမည္တပ္လုိက္ရမလား၊ တမင္ကလာခရီးလုိ႔ပဲ အမည္ထြင္ခ်င္တာလားရယ္ေတာ့ သိပ္မသဲကြဲလွပါ။ ငယ္ငယ္ကတည္းက စာေတြ႔႐ူး ႐ူးခဲ့တဲ့ေနရာ တစ္ေနရာကုိ ကေန႔ လက္ေတြ႔ ေရာက္ျဖစ္သြားတယ္။ ဆုိေတာ့ကာ ဆႏၵျပင္းျပစြာ ေရာက္ခ်င္သည့္ ေနရာတစ္ေနရာကုိ တကယ္ ေရာက္ရွိတဲ့အခါ အတုိင္းအဆမရွိ ပီတိတုိ႔ ျဖာေနရမွာ အမွန္ေပါ့။ လူ႔ေလာက ႐ႈ႔ေထာင့္ကေနပဲ ၾကည့္ၾကည့္၊ အႏုပညာရသကေနပဲ ခံစားခံစား ၾကည္ႏူးစိတ္တုိ႔က တားမရ ဆီးမရ စီး၀င္ေနရမွာပဲေပါ့။

အခုေတာ့ကာ တျခားဆီပါပဲလား။ ေရာက္သြားဆုိ႐ုံေလးထက္ သိပ္ေတာ့ မပုိလွဟု ခံစားမႈက ေဖာ္ျပေနသလုိလုိ။ အေၾကာင္းတရားက ဘာလဲဆုိတာ ေ၀ခြဲမရ။ ငယ္ငယ္က အိပ္မက္ဟာ အခ်ိန္အတန္ေႏွာင္းမွ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ႏုိင္ခဲ့လုိ႔ပဲလား။ ဒီေနရာအရင္ အျခားေၾကကြဲဖြယ္ ေနရာမ်ားစြာကုိ ေရာက္ခဲ့ဘူးလုိ႔ ခံစားမႈတုိ႔က အေတြ႔အၾကံဳကုိ မလႊမ္းျခံဳႏုိင္လုိ႔လား။ သီေပါမင္းရဲ့ နန္းေတာ္ကုတ္က ၀မ္းနည္းမႈသ႐ုပ္ကုိ အဟုတ္ မေဖာ္ထုတ္ႏုိင္လုိ႔လား။ နန္းက်ဘုရင္တစ္ပါးရဲ့ သ႐ုပ္သကန္က အမွန္မပီျပင္ခဲ့လုိ႔လား။ တုိင္းတစ္ပါးသားတုိ႔ရဲ့ ဗိသုကာပညာရပ္ကုိ မခံစားတတ္လုိ႔လား။ ပေဒသရာဇ္တုိ႔ရဲ့ လက္သံုးစကား “ရွင္လွ်င္ေရႊထီး၊ ေသလွ်င္ ေျမႀကီး”ဆုိတဲ့ ဗ်ဴဟာႀကီးကုိ မုန္းတီးတဲ့ အသိတရားေတြေၾကာင့္လား . . . စသည္ျဖင့္ လားေပါင္းမ်ားစြာနဲ႔ ဘာကုိမွ မသဲကြဲ၊ ေ၀း၀ါးဆဲပါ။

ဘ၀ရွင္ မင္းတရားႀကီးတစ္ပါး ဘုန္းကံ ထြန္းေတာက္ခဲ့စဥ္က ဘ၀။ မိဖုရား၊ ေမာင္းမမိႆံ၊ ကုိယ္ေတာ္လုပ္တုိ႔ႏွင့္ ေျပာသမွ်အဟုတ္ အလုပ္ျဖစ္ခဲ့စဥ္က အေျခအေန- ယင္းအရာအားလံုးတုိ႔သည့္ ယခု မ်က္ျမင္ေတြ႔ခဲ့ရသည့္ အက်ဥ္းစံ မင္းတစ္ပါးအတြက္ ျဖစ္႐ုံေလး တည္ေဆာက္ေပးခဲ့တဲ့ စံအိမ္ေတာ္ကား အကြာအျခားႀကီး ကြာျခားေနမည္ အမွန္။ ထုိသ႐ုပ္သကန္ကုိ ၾကည့္ၿပီး အေဖာ္ပါ မေကြးက မိတ္ေဆြကုိ ဘယ္လုိခံစားရပါလိမ့္ ေမးၾကည့္မိတယ္။ သူ႔ရဲ့ခံစားခ်က္က ကုိယ့္ထက္ ဆုိး၀ါးေနပါလား။ မလြမ္းေလာက္ပါဘူးတဲ့။ “ေတာ္” ရင္ “စံ”၊ “အ” ရင္ “ခံ” ေပါ့။ မိတ္ေဆြရဲ့သေဘာထားက အားမတန္လုိ႔ မာန္ေလွ်ာ့ခဲ့ရတာထက္ မေတာ္လုိ႔ ေလွ်ာ္က်လာတဲ့သေဘာကုိ ညႊန္းလုိမွန္း နားလည္ပါတယ္။ သုိ႔ေသာ္ အားမတန္လုိ႔ မာန္ေလွ်ာ့ရျခင္း၊ မေတာ္လုိ႔ ေလွ်ာ္က်ျခင္းတုိ႔၏ ေနာက္ကြယ္ျဖစ္ရပ္မွန္ကား သမုိင္းသက္ေသက ျပေပးေနမည္သာ။

ဘုံေဘ ေခၚေခၚ မြမ္းဘုိင္ ေျပာေျပာ မဟာရ႒ျပည္နယ္ရဲ့ ၿမိဳ့ေတာ္ကေန ညသန္းေခါင္အခ်ိန္မွာ ထြက္ေတာ္မူ နန္းေတာ္က ခြါခဲ့ပါတယ္။ သစၥာေလးပါး အမွန္တရား ရွာဖုိ႔ရာ ဗုဒၶဘုရားလုိ ေတာထြက္ျခင္းမ်ဳိးေတာ့ မဟုတ္ပါ။ တစ္ခါတုန္းက နန္းက်ဘုရင္ သီေပါမင္းရဲ့ စံအိမ္ကုိ သြားေရာက္ေလ့လာျခင္းပါ။ ဗုဒၶအေလာင္းေတာ္လုိ က႑က-ျမင္းႀကီး စီးၿပီး အေနာ္မာျမစ္ကုိ ခုန္ကူးျခင္းလည္း မဟုတ္ပါ။ အိစ္စ္ပရက္ ရထားႀကီးကုိ စီးၿပီး ဥမင္ဂူေပါင္း ေျမာက္ျမားစြာကုိ ျဖတ္သန္းၿပီး ခရီးႏွင္လာခဲ့ျခင္းပါ။ အတြဲ ၂၁ တြဲပါတဲ့ ရထားႀကီးက ညသန္းေကာင္ႀကီးမွာ တဟီးဟီးနဲ႔ အသံေပးၿပီး ခုတ္ေမာင္းလာလုိက္တာ ေၾကာက္စရာအတိေပါ့။ မဂၤေလာမွာ ေလယာဥ္ ဘီးေခ်ာ္ခဲ့ဘူးတဲ့ကိစၥ၊ အႏၶရပရေဒ့ခ်္မွာ ရထား လမ္းေခ်ာ္ခဲ့တဲ့ျဖစ္ရပ္တုိ႔က ျမင္ေယာင္လာလုိ႔ ေၾကာခ် အိပ္စက္လုိ႔မရ။ ရတနာဂီရိသည္ မြမ္းဘုိင္-မဂၤေလာ ဟုိက္ေ၀းလမ္းမႀကီးေပၚက လမ္းၾကားၿမိဳ့ဆုိေတာ့ ဒီဟုိက္ေ၀းရထားကုိ ေရွာင္လႊဲလုိ႔မရ။ ႏုိးတ၀က္ အိပ္မက္မ်ားစြာနဲ႔ မနက္ ၉-နာရီေက်ာ္ေက်ာ္ေလာက္တြင္ ရတနာဂီရိ ဘူတာႀကီးကုိ ဆုိက္ေရာက္လာတယ္။

ရတနာဂီရိ

ရတနာဂီရိ-အသံကုိ ၾကားတာနဲ႔ အသည္းနင့္ေအာင္ ခံစားရတဲ့ အမည္နာမ တစ္ခုေပါ့။ ဒီနာမည္ကုိ ဘယ္ျမန္မာ အမ်ဳိးသားကမွ ေမ့ေပ်ာက္လုိ႔ ရေကာင္းတဲ့ အမည္နာမမွ မဟုတ္တာ။ သမုိင္းတည္သေရႊ႔ ေဖ်ာက္ဖ်က္လုိ႔ မရတဲ့ အမည္နာမ မဟုတ္လား။ ေက်ာက္တင္အကၡရာကုိ ႏွစ္ေတြေဟာင္းလာေတာ့ ေဖ်ာက္ဖ်က္ေကာင္း ေဖ်ာက္ဖ်က္ႏုိင္တယ္။ သုိ႔တုိင္ သမုိင္းတင္ အမည္နာမကုိေတာ့ ႏွစ္ပရိေစၦဒ ဘယ္မွ်ၾကာေနကာမူ ေပ်ာက္ပ်က္ မသြားပါ။ သုိ႔ျဖင့္ ရတနာဂီရိ ပထ၀ီ၀င္ကုိ သင္ယူတာနဲ႔ သီေပါမင္းကုိ ခ်န္လွပ္ထားလုိ႔ မရသလုိ၊ သီေပါမင္း သမုိင္းေၾကာင္းကုိ ေလ့လာပါကလည္း ရတနာဂီရိကုိ မခြ်င္းခ်န္စေကာင္း။ ရတနာဂီရိ+သီေပါ၊ သီေပါ+ရတနာဂီရိ ဒြိစုံနဲ႔ ဒြန္တြဲေနရတဲ့ အမည္နာမေလးေတြေပါ့။

မွတ္မွတ္ရရ။ ဒီကေန႔ (ဇန္န၀ါရီ ၄-ရက္ေန႔) ဟာ ျမန္မာျပည္ အခ်ဳပ္အျခာ ရရွိတဲ့ေန႔၊ ကုိယ့္ထီးကုိယ့္နန္း ကုိယ့္ၾကငွန္းနဲ႔ စံျမန္းႏုိင္တဲ့ေန႔၊ ကၽြန္သေပါက္ဘ၀ကေန လြတ္ေျမာက္လုိ႔ လြတ္လပ္ျခင္း ရသကုိ ရရွိတဲ့ေန႔၊ လြတ္လပ္ေရးေန႔ေပါ့။ လြတ္လပ္ေရးေန႔မွာ လြတ္လပ္ျခင္း အႏုပညာကုိလည္း ဖန္တီးေနရမယ္။ လြတ္လပ္မႈရသကုိ မွ်ေ၀ခံစားေနရမယ္ေလ၊ လြပ္လပ္ခြင့္ရၾကတဲ့ လူေတြကုိယ္စီေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ဒီအစား လြတ္လပ္ေရးေန႔မွာ ဒီရတနာဂီရိ အမည္နာမေၾကာင့္ မလြတ္လပ္မႈက ရင္ကုိ ခ်ည္ေႏွာင္ထားသလုိပါပဲလား။

အေတြးေတြကုိ ေခါက္ထားဦး။ ရတနာဂီရိ အေၾကာင္းကုိ ငဲ့ေစာင္း ၾကည့္ၾကရေအာင္။ ရတနာဂီရိဟာ ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ့တစ္ခု ျဖစ္ၿပီး အာေရဗီယံ ပင္လယ္ကမ္းေျခကုိ အေျခစုိက္ထားတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံ၊ မဟာရ႒ျပည္နယ္အတြင္းက ၿမိဳ့ေလး တစ္ၿမိဳ့ပါ။ ၿမိဳ့ေတာ္ျဖစ္တဲ့ မြမ္းဘိုင္ကေန ကီလုိမီတာ ၃၆၀ ေ၀းကြာၿပီး အေနာက္ေတာင္အရပ္တြင္ တည္ရွိတယ္။ အေရွ႔တေၾကာမွာ စာဟ်ဒ္ဒရီ ေတာင္ေတာ္ႀကီးက ကာဆီးထားတယ္။ ပင္လယ္ကမ္းေျခ ေဒသမ်ားအနက္ မိုးေရမွတ္ အမ်ားဆံုး ရြာသြန္းတဲ့ ေဒသအျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ထားတဲ့ၿမိဳ့ ျဖစ္သည့္တုိင္ အခ်ဳိ႔ခ်ဳိင့္၀ွမ္းေဒသမွာေတာ့ ဆန္စပါး၊ အုန္းသီး၊ သီဟုိဠ္သရက္ႏွင့္ သစ္သီး၀လံ စုိက္ပ်ဳိးျဖစ္ထြန္းတဲ့ ေဒသျဖစ္တယ္။ တံငါလုပ္ငန္းကေတာ့ အဓိက အလုပ္အကုိင္ေပါ့။

ရတနာဂီရိကား အိႏၵိယရဲ့ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားတဲ့ အထင္ကရ ပုဂၢိဳလ္မ်ားရဲ့ ေမြးရပ္ေျမလည္း ျဖစ္တယ္။ ျဗိတိသွ် လက္ေအာက္ကေန လြတ္လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းရာမွာ ေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္ျဖစ္တဲ့ ေလာကမယဘြဲ႔ရ ဗာလ္ဂဂၤဓာရ္ တိလက္၊ လူမႈေတာ္လွန္ေရးႏွင့္ ေခတ္ပညာေရးကုိ အသက္သြင္းခဲ့ၾကတဲ့ ဘာရတ္ ရတန၊ ဒြန္ဒုိ ေကသွ်၀ ကရေဗ - အစရွိတဲ့ ပုဂၢိဳလ္မ်ားဟာ ရတနဂီရိက ေမြးၿပီး ရတနာဂီရိက ေကၽြးတဲ့ ေသြးေသာက္ေတြေပါ့။ မွန္နန္းရာဇာ၀င္၊ အမိတဗ္ေဃာသွ် ၀တၳဳေတြမွာ ေဖာ္ျပခံရတဲ့ သမိုင္း၀င္ ေနရာတစ္ခု ျဖစ္သလုိ၊ ဂ်ိဳင္းတပူရ္ ႏ်ဴကလီယားဓာတ္ေပါင္းဖုိ စီမံကိန္းရွိတဲ့ မဟာအင္အားႀကီး ၿမိဳ့လည္း ျဖစ္တယ္။

ရတနာဂီရိရဲ့ သမုိင္းေၾကာင္းကေတာ့ အိႏၵိယႏုိင္ငံလုိ ႀကီးက်ယ္ၿပီး၊ ျမန္မာျပည္လုိ ရွည္လ်ားလွပါတယ္။ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၃၁ ခုမွာ ရတနာဂီရိဟာ သတၳာရဘုရင္ရဲ့ လက္ေအာက္ကုိ က်ေရာက္ခဲ့ၿပီး၊ မဟာရ႒ျပည္နယ္ရဲ့ ၿမိဳ့ေတာ္ ျဖစ္ခဲ့ဘူးတယ္။ ၁၉၁၈ ခုႏွစ္မွာမွ ျဗိတိသွ်လက္ေအာက္ က်ေရာက္ခဲ့တာပါ။ ေရွးတုန္းက ပုိတုခ်င္နာရဒ္ဒီလုိ႔ အမည္ရတဲ့ ဗီဇပူရ္မင္းဆက္က ဆိပ္ကမ္းကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး မာရ႒ီဘုရင္ျဖစ္တဲ့ ရွီ၀ဂ်ိ ကေတာ့ ၁၆၇၀ မွာ ဆိပ္ကမ္းကုိ ထပ္တုိးခ်ဲ့ခဲ့တယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။

ရတနာဂီရိဟာ ျမန္မာတုိ႔ရဲ့ ေန၀င္ဘုရင္ႀကီး သီေပါမင္း အက်ဥ္းစံ နန္းေတာ္ တည္ရွိရာ အိမ့္နိမ့္စံ ေနရာျဖစ္သလုိ၊ ျဗိတိသွ်ကုိ အာခံတဲ့ ေတာ္လွန္ေရးသမား ဗီဒီဆာ၀ါကာ အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ ေနရာအမွန္လည္း ျဖစ္တယ္။ ယင္းအျပင္ မဟာဘာရတရဲ့ ဒ႑ာရီအလုိအရ ဗႏၶဳဘုရင္ႀကီးရဲ့ သားေတာ္ျဖစ္တဲ့ ပ႑၀က တစ္ဆယ့္ႏွစ္ႏွစ္တုိင္ေအာင္ အေျခခ်ခဲ့တဲ့ ဘူမိနက္သန္လည္း ျဖစ္ေနျပန္တယ္။

ျဗိတိသွ် ကုိလုိနီေခတ္တြင္ ရတနာဂီရိသည္ လူသူမနီး ေတာႀကီးမ်က္မည္း အတိျဖစ္ေနတဲ့ ေနရာေဒသပါ။ ဒါေၾကာင့္လည္း နန္းက်ဘုရင္ သီေပါမင္းကုိ မႏၱေလး ေဂါ၀ိန္ဆိပ္ကမ္းကေန သေဘာၤနဲ႔ သယ္ေဆာင္လာၿပီး ဒီေနရာကုိ ေရႊးခ်ယ္ အက်ဥ္းခ်ခဲ့ျခင္း ျဖစ္ဟန္တူတယ္။ သုိ႔ေသာ္ ကေန႔ေခတ္ ရတနာဂီရိကား ပညာေရးဇုန္၊ စက္မႈဇုန္၊ အဏၰ၀ါသုေတသန စင္တာေတြနဲ႔ အလြန္စည္ပင္ေနတဲ့ ၿမိဳ့တစ္ၿမိဳ့ ျဖစ္ေနပါၿပီေလ။ မြမ္းဘုိင္ၿမိဳ့ေတာ္နဲ႔ မဂၤေလာၿမိဳ့ကုိ သြယ္တန္းထားတဲ့ ဟုိက္ေ၀း ရထားလမ္းၾကား ရတနာဂီရိကား တစ္ေထာက္နားခရီး ျဖစ္လုိ႔ေနပါၿပီ။ ကမၻာေက်ာ္ ဂုိအာကမ္းေျခသုိ႔ အလည္ ထြက္ၾကသူတုိင္း ရတနာဂီရိကုိ မေရာက္မျဖစ္ ျဖတ္သန္းသြားလာရတဲ့ ဇုန္ရပ္ ျဖစ္လုိ႔ေနပါၿပီ။

သီေပါမင္း

သီေပါမင္းရဲ့ သမုိင္း၊ သီေပါမင္းရဲ့ အေၾကာင္းအရာက ေပတစ္ခ်ပ္ စာတစ္ရြက္ ထပ္မဖြဲ႔ရေလာက္ေအာင္ကုိ မ်ားေျမာင္စြာ စာေပမ်ဳိးစုံ ထြက္ရွိခဲ့ ထြက္ရွိေနဆဲမုိ႔ ဒီသမုိင္း ဒီအေၾကာင္းအရာကုိ ခ်န္လွပ္ထားပါရေစ။ သီေပါမင္းရဲ့ ျဖစ္စဥ္ အက်ဥ္းမွ်ကုိသာ ေဖာ္ျပပါမယ္-

သီေပါမင္းရဲ့ ဘ၀ျဖစ္စဥ္ အက်ဥ္း

• ငယ္နာမည္ =ေမာင္ပု (အခ်ဳိ႔ကား- ေမာင္ေရစက္)
• ေမြးသကၠရာဇ္= ဇန္န၀ါရီလ ၁-ရက္၊ ၁၈၅၉-ခု
• ေမြးရပ္= မႏၱေလးၿမိဳ့၊ နန္းေတာ္တြင္း
• မင္းဆက္= ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္ (၁၁) ဆက္ေျမာက္
• ခမည္းေတာ္ =မင္းတုန္းမင္း
• မယ္ေတာ္ =ေလာင္းရွည္မိဘုရား
• နန္းတက္ႏွစ္= ႏုိ၀င္ဘာလ ၆-ရက္၊ ၁၈၇၈-ခုႏွစ္
• ဘြဲ႔ေတာ္ =သီရိပ၀ရ ၀ိဇယာနႏၱ ယသ တိေလာကာဓိပတိ ပ႑ိတ မဟာဓမၼရာဇာဓိရာဇာ
• မိဘုရား =စုဘုရားလတ္
• ၀န္ႀကီး =ကင္း၀န္မင္းႀကီး ဦးေကာင္း
• နန္းစုိက္ =ရနာပံုေနျပည္ေတာ္၊ မႏၱေလး
• နန္းစံသက္ =၇-ႏွစ္ႏွင့္ ၂-လ
• နန္းက်ႏွစ္ =ႏုိ၀င္ဘာလ ၂၉-ရက္၊ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္
• ပါေတာ္မူႏွစ္= ဇန္န၀ါရီ ၁-ရက္၊ ၁၈၈၆-ခုႏွစ္
• နတ္ရြာစံႏွစ္= ဒီဇင္ဘာ ၁၉-ရက္၊ ၁၉၁၆ ခုႏွစ္
• နတ္ရြာစံအရပ္= ရတနာဂီရိ၊ အိႏၵိယႏုိင္ငံ။

က်မ္းညႊန္း-

• ေမာင္ေဖငယ္၏ “ရတနာဂီရိေရာက္ သီေပါမင္း”
• ေမာင္သန္းေဆြ(ထား၀ယ္)၏ “ကုန္းေဘာင္ရွင္းတမ္း”
• ခ်စ္ဦးညဳိ၏ ရတနာဂီရိအက်ဥ္းသား
• ၀ီကီပီဒိယ၊ ၀ီကီျမန္မာ/သီေပါမင္း
• http://en.wikipedia.org/wiki/Ratnagiri
• http://en.wikipedia.org/wiki/Thibaw_Min

မွတ္တမ္း ရတနာဂီရိ၊ မႏၱေလးနန္းတြင္း၊ သီေပါမင္းႏွင့္ စုဖုရားလတ္တုိ႔၏ အေၾကာင္းအရာမ်ားကုိ စံုလင္စြာ ဖတ္႐ႈေလ့လာလုိပါက ေအာက္ေဖာ္ျပပါလင့္မ်ားကုိ ႏွိပ္၍ ၀ပ္ဆုိက္ (သုိ႔မဟုတ္) ဘေလာ့ဂ္ တစ္ခုခ်င္းဆီသုိ႔ ေရာက္ရွိပါမည္-

• https://sites.google.com/site/myanmarsite1/home/tha/thipawmin
• http://wikimyanmar.co.cc/wiki/index.php?title=သီေပါမင္း
• http://www.foresternotes.co.cc/2011/01/selected-pictures-of-colonial-burma.html
• http://dhammagirimm.blogspot.com/2011/07/blog-post_18.html
• http://www.dhammaflavour.net/2011/10/blog-post_9756.html
• http://myanmarinsingapore.com/profiles/blog/show?id=2316969%3ABlogPost%3A86435&commentId=2316969%3AComment%3A99187&xg_source=activity
• http://popularmyanmar.com/mpaper/archives/14202
• http://mamasusiemay.blogspot.com/2010/07/glass-palace.html
• http://tayyayeyate.wordpress.com/2007/12/29
• http://www.mailsfromfriends.co.cc/2011/10/blog-post_18.html
• http://sawnaythwe.multiply.com/journal/item/178?&item_id=178&view:replies=reverse
• http://www.shwezinu.com/2011/01/blog-post_7030.html
• http://www.futurestars-mm.com/group/shan/forum/topics/6405389:Topic:169529
• http://www.irrawaddy.org/burmese/print/Articles2008/January/11.html